خانه / مطالب آموزشی / اختلالات / سبب شناسی اعتیاد

سبب شناسی اعتیاد

اعتیاد یک فرایند رشدی محسوب می شود. به این معنی که ابتدا باید فرد نگرش مثبتی نسبت به مصرف مواد داشته باشد تا دست به آزمایش آن بزند. بعد از آزمایش مکرر و زیاد، به سوء مصرف آن می پردازد و نهایتا وابستگی و اعتیاد دارویی بوجود می آید. نتایج تحقیقات زیادی نشان داده است که ایجاد نگرش مثبت و کشیدن آزمایشی سیگار ارتباط محکمی با سیگار کشیدن سایر اعضای خانواده دارد. در حالیکه مصرف منظم و مکرر آن بیشتر تحت تاثیر همسالان و سهولت دسترسی به سیگار است. گرچه چنین فرایندی در سوءمصرف همه داروها و مواد ممکن است صدق نکند ولی نشان می دهد که احتمالا متغیرهایی که در شروع مصرف نقش بازی می کنند ممکن است با عوامل تداوم بخش مصرف مواد متفاوت باشند. انگیزه مصرف مواد بر حسب نوع ماده و فرد مصرف کننده متفاوت است.مواد ممکن است با چهار هدف زیر  مصرف شوند:

1-فرهنگی-مذهبی

2-هدف درمانی

3-هدف اجتماعی و تفریحی

4-هدف شغلی و عملکردی

مصرف یک ماده ممکن است با هدف خاصی شروع شود ولی با هدف دیگری مصرف آن ادامه یابد.پس از اولین مصرف مواد، ممکن است فرد احساس مثبت، خوشایند و پاداش آوری را تجربه کند. این احساس با اثر تقویت کنندگی که دارد احتمال تجربه مجدد دارو را افزایش می دهد.ولی بعد از استفاده مکرر اگر فرد، مصرف ماده را قطع کند دچار علائم و نشانه های ناخوشایند و دردناکی می شود که برای کاهش آنها فرد گرایش به مصرف مواد پیدا می کند. از آنجایی که با مصرف همان ماده یا مشابه آن، حالات ناخوشایند حذف می شوند، لذا میل به مصرف در آینده افزایش می یابد. به طور کلی می توان عوامل موثر و انگیزه های مصرف مواد را در سه مقوله زیستی-ارثی، بین فردی-اجتماعی-فرهنگی و روانشناختی مورد بررسی قرار داد.

*عوامل زیستی-ارثی

بر اساس مطالعات،نوعی ضعف زیستی یا ارثی وجود دارد که با مصرف ماده خاصی جبران می شود. به عنوان مثال بستگان و فرزندان مصرف کننده الکل در مقایسه با جمعیت معمولی، بیشتر الکل مصرف می کنند.

*عوامل فرهنگی-اجتماعی

عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر در مصرف مواد، طیف گسترده ای دارند که نقش قابل توجهی را در شروع و ادامه مصرف مواد ایفا می کنند. در زیر به تعدادی از آن عوامل به صورت مختصر اشاره می کنیم:

1-باور ها و سنت های فرهنگی

در بعضی از فرهنگ ها، مصرف مواد نتنها رفتاری غیرطبیعی و نابهنجار محسوب نمی شود بلکه به عنوان یه رسم و یک رفتار پسندیده و حتی ارزش آن فرهنگ به حساب می آید. به عنوان مثال مصرف حشیش در جامائیکا به صورت گهگاهی، رفتاری نابهنجار در نظر گرفته نمی شود و مرسوم است.

2-احساس طرد شدن و مورد پذیرش نبودن

وقتی افراد احساس بی هویتی و بیگانگی می کنند، یا احساس کنند که طرد شده اند و حقوق اجتماعی آنها به رسمیت شناخته نمی شود، گرایش به مصرف مواد افزایش می یابد.احساس تنهایی، دلتنگی، بیکاری، سرخوردگی و فقدان امید در جامعه می توانند راه مصرف مواد را برای افراد جامعه هموار نمایند.

3-دسترسی به مواد

در دسترس بودن مواد و ارزان بودن آن،نقش قابل توجهی در میزان مصرف مواد و نوع ماده مصرفی دارد.در کشور هایی که مواد با سهولت و قیمت ارزان بدست می آید، شیوع مصرف بالاتر است.

4-عوامل خانوادگی

در خانواده هایی که هم پدر و هم مادر سیگار می کشند، کودکان آنها چهار برابر کودکان دیگر در معرض خطر کشیدن سیگار قرار دارند. همچنین وجود مشکلات روانشناختی، زناشویی و قانونی در خانواده با سوءمصرف مواد ارتباط دارد.علاوه بر این، فقدان نظارت والدین یا عدم حمایت عاطفی خانواده و یا فرزند خانواده های گسسته بودن( به دلیل طلاق، متارکه یا مرگ)، با افزایش مصرف مواد مرتبط است. افراد پرورش یافته در خانواده های خشن نیز بیش از پنج برابر افراد دیگر احتمال مصرف دارند.

5-همسالان

نتایج تحقیقات حاکی از آن است که مصرف مواد به وسیله همسالان و همکلاسان از سایر عوامل، موثر تر است. علاوه بر این، سن فرد در اولین تجربه مصرف با مصارف بعدی ارتباط دارد. اگر شروع در سنین پایین تر باشد، مصارف بعدی شدیدتر و گسترده تر خواهد بود. در سال های اولیه زندگی (قبل از نوجوانی) والدین و سایر اعضای خانواده تاثیر بیشتری دارند اما به تدریج که کودکان به دوره نوجوانی می رسند، نقش گروه همسالان بیشتر از خانواده خواهد بود.

6-رسانه های گروهی

رسانه های گروهی با تبلیغات های مستقیم و یا با ارائه الگوهای مصرف و به صورت غیرمستقیم، گرایش به مصرف مواد را تسهیل می کنند. این رسانه ها، هم از طریق کاهش حساسیت مردم در پذیرش رفتارهای مشکل دار و هم از طریق ارائه مدل و فرایند یادگیری جانشینی در مصرف مواد نقش دارند.

*عوامل روانشناختی

در ارتباط با متغیرهای روانشناختی موثر در سوءمصرف مواد می توان به سه دسته از عوامل زیر اشاره کرد:

1-اثرات مواد در تغییر حالات خلقی

یکی از انگیزه های اساسی مصرف مواد، میل به تغییر دادن خلق و عاطفه است. مصرف مواد با تاثیر روی سیستم عصبی مغز و با توجه به انتظارات شخص، یا موجب حالات خلقی دلخواه مثبت می شوند و یا اینکه حالات خلقی منفی را کاهش می دهند. بنابراین داشتن انتظارات مثبت در مورد تاثیر مواد، روی مصرف آنها تاثیر می گذارد.

2-عقاید و باورها

میزانی که فرد مواد را زیانبار و خطرآفرین می داند و یا شیوع مصرف مواد را توسط دیگران بیش برآورد می کند، در میزان گرایش او به مصرف مواد تاثیر می گذارد. وقتی آدمیان پیش بینی خاصی می کنند ، تمایل دارند تا برای تایید درستی و سودمندی پیش بینی شان دست به فعالیت بزنند. کسانی که پیش بینی می کنند مصرف مواد تاثیر مفید و سودمندی دارد، بیشتر به سوءمصرف مواد روی می آورند و سعی می کنند که حالات مورد انتظار را تجربه کنند. علاوه بر آن چنانچه افراد معتقد باشند رفتارخاصی در جامعه به فرآوانی انجام می شود، احتمال بیشتری دارد که آنها دست به انجام آن کار بزنند.

3-شخصیت

افرادی که شخصیتشان به گونه ای رشد یافت که نمی توانند با وظایف و چالش ها مقابله کنند، مستعد سوءمصرف مواد هستند چراکه مصرف مواد راهی کوتاه برای کسب لذت برای آنان می باشد.همچنین اعتماد به نفس پایین، اضطراب، ناتوانی در ابراز وجود و تکانشوری از ویژگی های کسانی است که مستعد مصرف مواد می باشند.

در بررسی های انجام شده، عاطفه منفی بالا و میل به انگیختگی و افزایش عاطفه مثبت،دو صفت شخصیتی بودند که در رابطه با مصرف مواد نقش قابل توجهی داشتند. علاوه بر این هیجان طلبی، کنجکاوی و میل به تجربه حالات جدید ممکن است گرایش به آزمایش مواد را بالا ببرد.تقریبا اکثر معتادین، اولین بار به صورت آزمایشی و از سر کنجکاوی مواد را مصرف کرده اند و سپس به سوی مصرف تفریحی،سوءمصرف و نهایتا وابستگی کشیده شده اند.

گرچه عوامل متعدد زیستی، فرهنگی، اجتماعی و روانی می توانند در چگونگی و میزان گرایش افراد به مصرف مواد نقش داشته باشند ولی هیچکدام به تنهایی قادر به پیش بینی قطعی مصرف مواد نیستند، مصرف مواد برایند و نتیجه اثرات تعاملی مجموعه عوامل زیستی، اجتماعی و روانشناختی است.

گردآورنده: معصومه مدانلو (کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی)

مطلب پیشنهادی

ارج گذاشتن به تلاش ها و پیشرفت ها

ارج گذاشتن به موفقیت نوجوان ها کار دشواری نیست.اما باید توجه داشت که موفقیت همه …

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *